ქართველი მკვლევარი, ბიოლოგიური მეცნიერებათა დოქტორი და ილიას უნივერსიტეტის პორფესორი, იასონ ბადრიძე Etaloni.ge-სთან თავისი ცხოვრების იმ ნაწილზე საურობს, რომელიც ძნელად წარმოსადგენი და დასაჯერებელია. ცხოვრება მგლების და მტაცებლების გარემოცვაში, მათთან ერთად გატარებული 1 500 საათი... იასონ ბადრიძე მგლის ქცევას წლების განმავლობაში სწავლობდა.

იასონ ბადრიძე: მეორე კურსზე აკადემიკოს თენგიზ ონიანის ლაბორატორიაში ქცევის ფიზიოლოგიას ვსწავლობდი. მაშინ ეთოლოგია, როგორც მეცნიერება აკრძალული იყო. გადავწყვიტე, უფრო ღრმად შემესწავლა ქცევა, რომელიმე ცხოველზე დაკვირვებით. თავიდან ძაღლები მაინტერესებდა, მაგრამ ძაღლებმა ადამიანთან ურთიერთობის შედეგად ძალიან ბევრი თვისება დაკარგეს, ამიტომ გარეული ცხოველის ქცევის შესწავლა დავიწყე. არჩევანი ძაღლის წინაპარზე – მგელზე გავაკეთე. 1974 წლიდან ამ საქმეში ვარ ჩართული.

პირველად მგლის ყმუილი 4 წლის ასაკში გავიგე, როდესაც მამამ წამიყვანა „მყვირალობას“ ირმების სანახავად. ეს ხმა სულ მქონდა ჩარჩენილი. ყმუილი წარმოუდგენლად ემოციურია. უკვე 40 წელია, რაც მგლების ირგვლივ ვტრიალებ და ამ ხმას მაინც ვერ მივეჩვიე. როცა ყმუილი მესმის, ზურგზე ჭიანჭველებივით დამდის რაღაც. მგელი წარმოუდგენელი ინტელექტის მფლობელია. მათ აქვთ მაღალი დონის სოციალური ცხოვრების ნირი. მათი შესაძლებობებიდან გამომდინარე, გადავწყვიტე,  მგლის ქცევის შესწავლა დამეწყო.

-მგლებთან ერთად, რამდენი ხანი ცხოვრობდით?
-თითქმის 1 500 საათი  მათთან გავატარე. 4 თვე დამჭირდა, რომ მგლის ერთი ოჯახი მიმეჩვია. იმდენად დავუახლოვდი, შევძელი მათთან ერთად სიარული, ნადირობა. ვნახე ყველაფერი, რისი ნახვაც მგლების ირგვლივ შეიძლებოდა.

-არ გერჩოდნენ?
-ახალგაზრდა კაცს „უქიქინებს“ ტვინში, მეც ძალა და გული მერჩოდა. ისინი იმდენად ჭკვიანები არიან, რომ ვიდრე მე მათ დავინახავდი, ისინი უფრო ადრე მხედავდნენ. ბოლოს მიხვდნენ, რომ სახიფათო არ ვიყავი და ჩემგან სარგებლის მიღებაც შეეძლოთ.

-და რა სარგებელს ხედავდნენ ?
-საჭმლით ვუზრუნველყოფდი, არ ვერჩოდი. თავიდან წაღებული მქონდა საქონლის უზარმაზარი ბარკალი და პერიოდულად პატარა ნაჭრებს ბილიკებზე ვუყრიდი. ჩვენს შორის კონტაქტი პირველად თავად მგლებმა დაამყარეს. ერთ დღესაც დომინანტები, ძუ და ხვადი გამოვიდა. ხვადი დაახლოებით ხუთი მეტრით  მომიახლოვდა: მიყურა, დამიღრინა, კბილები მაჩვენა, მიტრიალდა და წავიდა. გაშეშებული ვიყავი, არ ვიცოდი რას მოიმოქმედებდა. ასე დაიწყო ჩვენი ურთიერთობა. შემდეგ საშუალება მომეცა, მათი „რანდევუ საიტზე“  ვყოფილიყავი. ეს არის შეხვედრის ადგილი – დღის განმავლობაში დაქსაქსული ოჯახი ბოლოს ერთად იკრიბება. ამ ადგილს ბუნაგთან  საერთო არ აქვს. მგელი ბუნაგში მაშინაა, როცა ლეკვები იბადებიან. ლეკვიც მხოლოდ 2 თვე რჩება ბუნაგში. დავიწყე მათთან ერთად სიარული. ვხედავდი როგორ ნადირობდნენ, რა ურთიერთობა ჰქონდათ ერთმანეთთან. ამ დაკვირვებებით ვსწავლობდი მგლის ონტოგენეზს, ანუ დაბადებიდან ზდასრულობამდე, როგორ უყალიბდებოდათ სხვადასხვა სახის ქცევა. ეს იყო კვების, აგრესიის, სოციალური და სხვა ტიპის ქცევები. ამასთან ერთად ვსწავლობდი მათ აზროვნებას, რა დონის აზროვნებას ჰქონდათ.

-შიშის განცდა თუ გქონდათ, როცა მგლის ლეკვების გაზრდა გადაწყვიტეთ?
-ახალგაზრდა ვიყავი და სისხლი მიჩქეფდა ძარღვებში. დაძაბული ვგრძნობდი, როცა ოჯახის წევრები იკრიბებოდნენ. ერთი ყოველთვის ზურგს უკან მედგა, ეს იყო ერთადერთი მომენტი, რომელიც დისკომფორტს მიქმნიდა. მივეჩვიე ყველაფერს და ამ დაძაბულობამაც გამიარა. ტყეში სრულიად მარტო ვიყავი, მქონდა ერთი დანა და პატარა ტურისტული ნაჯახი.  -ძალიან საინტერესოა მათი სოციალური მოწყობა: რა ურთიერთობები აქვთ ერთმანეთთან, როგორია დომინირების პროცესი, რას აკეთებენ დაბალი რანგის ინდივიდები, რამდენად შეუძლიათ  ჯგუფის წევრების დაცვა, როგორ ყალიბდება ნადირობა, მშობლებისა და ლეკვების დამოკიდებულება. საბოლოო ჯამში, ამ ექსპერიმენტებით აღმოჩნდა, რომ მათ მტაცებლური ინსტინქტი დაბადებიდან ჩამოყალიბებული არ აქვთ. მშობელი ასწავლის რა უნდა ჭამოს და როგორ მოიპოვოს ნადავლი. ყველა ცხოველს, რომელსაც მტაცებლური ინსტინქტი გააჩნია, ასოციაცია აქვს ცოცხალ ობიექტსა და საკვებს შორის. მგელბში კი ვითარდება მტაცებლური ქცევა, მათ ეს თანდაყოლილი არ აქვთ. 

-სახლში ზრდიდით მგლის ლეკვებს, რა სირთულეები ახლდა ამ პროცესს?
-მთავარი სირთულე მოვლის პროცესში იყო. ექვსჯერ უნდა გამომეკვება ლეკვი დღე-ღამის განმავლობაში. ეს კი ფინანსებთან იყო დაკავშირებული. ლეკვებისთვის საჭმელი რომ მეყიდა, პარალელურად სხვადასხვა კუთხით მუშაობა მიწევდა. ავტომექანიკოსად  ვმუშაობდი, ძრავების რეგულირებას ვახდენდი, დავიწყე იუველირობა, ხეზე ვჭრიდი. თავიდან სიკვდილიანობა  მაღალი გვქონდა, რადგან არ ვიცოდი, როგორ გამომეკვება ახალშობილი ლეკვი. კუჭი განვითარებული აქ ჰქონდათ, ხორცს ვერ ინელებდნენ. 

-დღეს რატომ აღარ გყავთ სახლში მგლები?

-თავდასხმის მცდელობა არ ჰქონიათ ?
-ოთხი მგელი მყავს მოკლული, სხვა გამოსავალი არ დამიტოვეს. ეს ჩემი შეცდომა იყო. ზრდასრული მგლები იყვნენ, დაუფიქრებლად მომივიდა. ერთი მგელი შემთხვევით შემომაკვდა და სამი – დანით მოვკალი.

-რა მოსდის მგლის თვისებებს ადამიანთან ურთიერთობისას? იწვრთნება?
-სპეციალურად მყავდა ძაღლივით გაზრდილი რამდენიმე მგელი, რომლებიც ცხვარში გავუშვი, მწყემსების ნებართვით ცხადია. მათ პანიკური შიში ჰქონდათ ცხვრის. გარკვეული ასაკის შემდეგ, რთულია ასწავლო, რომ ცხვარი მათი საჭმელია. საოცრადაა ბუნება მოწყობილი. მშობლებმა ინსტინქტურად იციან, როდის რა გააკეთონ. ჯერ აჭმევენ ხორცს. მგელს ან ძაღლს 2 წლამდე ხორცი რომ არ მისცე, მერე გამორიცხულია, ის საჭმელად აღიქვას. ინსტინქტური რეაქცია ჩამოყალიბების პროცესში თუ არ განმტკიცდა, შესაძლებელია, ჩაქრეს. მგელი ლეკვს ჯერ აჭმევს ხორცს, მერე მოაქვს ხორცი ტყავიანად, შემდეგ ეტაპზე მიჰყავს ნადავლთან. სახეობისთვის დამახასიათებელი სუნი ტყავს აქვს და არა ხორცს. მხოლოდ ხორცი რომ აჭამო ლეკვს, მტაცებლობას ვერ მიეჩვევა. მგელი არ იწვრთნება, არ თვინიერდება. ძაღლს რომ წვრთნი და გინდა, დაჯდომა ასწავლო, ერთი ათჯერ უნდა დასვა და ყოველჯერზე რაღაც სასუსნავი მისცე. ისიც შეიძლება მეთერთმეტეზე დაჯდეს. მგელს რომ იგივე ასწავლო, მესამე ბრძანებაზე ხელში გეცემა სასუსნავის წასართმევად. ის არ დაგელოდება, რადგან აქტიური ცხოველია. იგივე მგელი, გალიაში რომ  ჩასვა, იქ დაწვება, დაჯდება, მოკლედ, რასაც ასწავლი, პირნათლად შეასრულებს, რადგან არ შეუძლია იმოქმედოს გამოკეტილ სივრცეში. გალიიდან რომ გამოვა, იგივეს გააკეთებს – მოგვარდება და წაგართმევს ხელიდან საჭმელს. მგლებს შეუძლიათ, შედეგის პროგნოზირება, ანუ აწყობენ გეგმას, რა უნდა გააკეთონ,  ითვლიან 7-მდე და 7-ის ჯერადად. ეს სჭირდებათ სივრცის ასათვისებლად, უნდა იცოდნენ სად რამდენი რა არის. მგელი ფენომენალური ჭკუის პატრონია.  -სახლში გაზრდილ მგელს ბუნებასთან ადაპიტრება არ უჭირს?
-მთელი პრობლემა ესაა. ექსპერიმენტის დასასრულს მგლების ოთხი ჯგუფი გავუშვი ტყეში, ჯამში, 22 მგელი. 1979 წელს  ბოლო ჯგუფი გავუშვი. თითო ჯგუფს 4 წლის განმავლობაში ვაკვირდებოდი, სულ 16 წელი. მათ ფოლადის საყელოები შევაბი, რომლებზეც  დავაწერე, რომ ვინც ამ მგელს მოკლავდა სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ პრემიაზე ორჯერ მეტს გადავუხდიდი. არც ერთი საყელო ჩემამდე არ მოსულა. რომ მოეკლათ, ფულს ვინ დაკარგავდა?! ჩემ მიერ გაზრდილმა მგელებმა იცოდნენ ნადირობა და არ ეკარებოდნენ სოფელს. ნადირობდნენ კონკრეტულ სახეობაზე, გაურბოდნენ შინაურ ცხოველებს და ადამიანებს. ბოლო ჯგუფიდან, 9 წლის შემდეგ შემხვდა ერთი წყვილი. ისინი უკვე 13 წლის იყვნენ.

-როგორი იყო თქვენი შეხვედრა მგლებთან 9 წლის შემდეგ?
-ისტერიკა დაემართათ, რომ დამინახეს. საოცარი რამე იყო. ლამის ცრემლები მომერია. საერთოდ საოცარი გრძნობაა, როდესაც ვინმეს სიყვარულს გრძნობ, მაგრამ ცხოველი რომ იგივეს გამოხატავს შენდამი, ეს მართლაც ბედნიერებაა.

P.S. ფოტოები ეკუთვნის „ევრონიუს ჯორჯიას“